Konvencija poslije konvencije - jer postoji odgovornost

Bosna i Hercegovina ratifikovala je UN Konvenciju o pravima osoba s invaliditetom i Opcioni protokol koji dolazi uz nju još 2010.godine. Skupa sa Konvencijom, preuzela je obavezu i podnošenja perodičnih izvještaja UN Komitetu za prava osoba s invaliditetom, čiji sadržaj bi trebao oslikavati napredak države u poštovanju prava osoba s invaliditetom, ako se isti uopšte desi, i/ili neophodne mjere koje država mora preduzeti u smjeru poboljšanja poštovanja prava svojih građana s invaliditetom i kvaliteta njihovih života.

 

Takav momenat, u smislu iskoraka u monitoringu prava osoba s invaliditetom, desio se početkom septembra u Ženevi, pred radnom grupom Komiteta za prava osoba s invaliditetom Ujedinjenih nacija. Međutim, ne od države, već od samih osoba s invaliditetom i njihovih organizacija, koje u proces podnošenja izvještaja od države nisu i vjerovatno neće biti uključeni, ali u tom procesu moraju biti neophodni korektiv, jer prava osoba s invaliditetom u Bosni i Hercegovini lutaju, što po različitim nivoima dokumenata koja se na njih odnose, što između nadležnih i nenadležnih koji po istim moraju da rade.

 

Alternativni izvještaj o primjeni UN Konvencije o pravima osoba s invaliditetom koji je predstavljen u septembru ove godine, suštinski je tehnički smanjen i metodološki prilagođen izvještaj koji su radile koalicije organizacija osoba s invaliditetom sa područja Kantona Sarajevo, Tuzlanskog kantona, regije Doboj, Grada Bijeljina i Hercegovačko - neretvanskog kantona/županije, uz koordinaciju organizacije MyRight BIH. Odnosi se na period 2012. i 2013. godine u kojem je rađeno opsežno praćenje kako zakonske regulative, implementacije iste, rada organizacija i učešća istih u svim bitnim procesima za osobe s invaliditetom, tako i onih bazičnih, ličnih iskustava koja pokazuju šta život osobe s invaliditetom u BIH zaista znači. 

 

Ako pogledamo samo vremensko odstojanje koje se dešava u procesu prikupljanja, obrade i prezentacije podataka i nalaza izvještaja, po metodologiji koja prati Konvenciju, jasno je da stvari ne idu tokom koji je Konvencija ustanovila. Ogromna odgovornost leži na institucijama države koje ni na jednom mjestu, u svom radu, nisu, prije svega, uskladile čak ni sam pojam invaliditeta, a potom ni fragmente regulative koja se njime bavi, da bi se moglo sistemski pristupiti pretvaranju Konvencije u život.

 

S druge strane, sam proces zagovaranja izmjena od modela koji postoji, a kreće se od medicinskog do hibrida medicinsko-religioznog koji vlada u ovoj oblasti, do koncepta ljudskih prava, koja su uobzirila sve karakteristike invaliditeta kao društvenog pojma, ogroman je zadatak za organizacije koje tek stasavaju i gotovo je jednostano prepušten ličnim sposobnostima pojedinaca, najčešće od većine organizacija kojima odgovara postojeće stanje jer im obezbjeđuje mizeran, duboko politički uslovljen. ali stalan izvor prihoda. i poneko okupljanje kroz projekte koji se svode na kazan, čorbu, ručak u restoranu i geto druženja. Ovo prepuštanje onoga što je zajednički zadatak bar u statutima svih organizacija, nastavljeno je i kroz godine poslije prvog monitoringa, kad su koalicije radile manji monitoring. A život osoba s invaliditetom se i dalje ne mijenja.

 

Izvještaj je inicijalna kapisla, koja će pokrenuti mehanizam u kojem će UN komitet postaviti relevantna pitanja državi a država biti dužna odgovore dati, jer se posao oko stvaranja uslova za poštovanje prava osoba s invaliditetom nije završio ratifikacijom Konvencije. Niti je odgovornost nestala stavljanjem potpisa. Tu je tek počela.

 

Međutim, kroz praćenje pitanja koja su članovi radne grupe Komiteta imali kako za predstavnike relevantnih aktera iz drugih država, tako i osobe s invaliditetom i organizacije za BIH, jasno je da se kroz pitanje o konkretnoj životnoj situaciji protežu institucionalne mjere i propusti sa kojima su osobe s invaliditetom suočene. Tako, pitanja su se kretala od okvira poslovne sposobnosti, posebno osoba s intelektualnim i mentalnim poteškoćama, do zaštite privatnosti u različitim procedurama, koje uopšte nisu ni na mapi sistemskih rješenja. Biće vrlo interesantno posmatrati odgovore države u prvoj polovini naredne godine o tome kako će provesti deinstitucionalizaciju ili uvesti privatnost u bankarsku proceduru za osobe sa senzornim oštećenjima, koja deklarativno tu već postoji, ali je oštećena nepostojanjem adekvatnog pristupa invaliditetu. Još zanimljivije – pratiti postavljene rokove za ovo.

 

Posebno je bitno da je opet podvučeno da model posmatranja osoba s invaliditetom mora biti radikalno drugačiji i da se sva ljudska prava moraju ostvarivati u skladu sa kapacitetima, mogućnostima, sposobnostima i opredjeljenjem osoba s invaliditetom, što u praksi znači da je veliki dio postojeće prakse pod znakom pitanja. Ovo se odnosi na specijalno obrazovanje, institucije za zbrinjavanje osoba s invaliditetom, dnevne centre kao nosioce obrazovnog procesa, poseban pristup medicinskoj zaštiti, pa čak i zapošljavanju koje ne prati temeljno opredjeljenje za ljudska prava i ne donosi osobi a invaliditeom samostalnost, već predstavlja određeni vid okupacije.

 

Ipak, ovaj iskorak najviše donosi osobama s invaliditetom, jer i poslije mehanizma ratifikacije, koji nije donio željeni rezultat samim usvajanjem dokumeta, već otvorio ambis podjela nadležnosti koje sprečavaju ostvarenje prava, postoji mnogo jači mehanizam pozivanja na odgovornost države koji stoji na raspolaganju građaninu sa margine. Tiče se odgovornosti za urađeno, mnogo više za propušteno, a predstavlja tek još jedan alat za borbu za pravo, koji osobe s invaliditetom ne smiju zaboraviti.